Jedenasty wolumin serii wydawniczej Diecezjalnego Instytutu Muzyki Kościelnej w Opolu Opoliensis Musica Ecclesiastica stanowi monografia będąca efektem badań naukowych ks. Grzegorza Poźniaka nad zagadnieniem życia i działalności głubczyckiego organmistrza, którego losy dotąd pozostawały bliżej nieznane. Książka Johann Mathias Vinzenz Haas (1812–1899) – działalność organmistrzowska na Opolszczyźnie. Studium źródłoznawcze na podstawie zbiorów Archiwum Państwowego w Opolu po raz pierwszy przedkłada literaturze przedmiotu biografię oraz konteksty działalności organmistrzowskiej i organoznawczej tytułowego bohatera, a ponadto kataloguje kolejne opusy instrumentów składających się na jego warsztat i rzemiosło.
Całość zawartych w ramach niniejszej publikacji wiadomości poparta została gruntowną kwerendą archiwalną oraz opracowaniem i prezentacją dokumentów źródłowych.
Zapraszamy na spotkanie z nowoodkrytym rozdziałem śląskiego budownictwa organowego w wydawnictwie SINDRUK-DIMK!
FRANCISZEK KOENIG, Budownictwo organowe na Górnym Śląsku od połowy XIX w. do roku 1945. Ewolucja rozwiązań konstrukcyjnych i estetyki brzmieniowej na przykładzie instrumentów w kościołach diecezji gliwickiej, Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego 2019, ISBN 978-83-65860-41-5, ss. 910.Publikacja opisuje budownictwo organowe na Górnym Śląsku w okresie od poł. XIX w. do 1945 r. Na podstawie badań organoznawczych przeprowadzonych w kościołach diecezji gliwickiej, autor ukazuje tendencje przemian konstrukcyjnych i brzemieniowych. Wynki badań szczegółowych są zamieszczone w publikacji. Dopełnieniem materiałów porównawczych jest dokumentacja fotograficzna zamieszczona w aneksie pracy.
GRZEGORZ POŹNIAK. Powojenne losy firmy organmistrzowskiej "Berschdorf" z Nysy, Opole: Sindruk-DIMK 2020. ISBN 978-83-959719-1-4, ss. 371.
ks. Grzegorza Poźniaka, pt. Powojenne losy firmy organmistrzowskiej „Berschdorf” z Nysy, odtwarza nieznane dotąd dzieje nyskiej firmy organmistrzowskiej, wnosząc tym samym cenny wkład w historię śląskiego budownictwa organowego. To jedyna w swoim rodzaju pozycja, bazująca na osobistych zapiskach członków rodziny Berschdorfów. Pamiętniki będące świadkami dramatu wojny oraz rodzinnej tułaczki stanowią niezwykłe świadectwo, przedkładające losy warsztatu organmistrzowskiego, ale także doskonale zarysowują postać Carla Berschdorfa – jego osobowość, przemyślenia, pobożność i styl bycia. Niezwykłym ubogaceniem książki są ponadto odnalezione w rodzinnym archiwum, niepublikowane dotąd fotografie, a także sporządzony katalog wybudowanych instrumentów. Publikacja dostarcza również informacji na temat życia i działalności organmistrzowskiej Norberta Berschdorfa, którego losy do tej pory pozostawały w mroku przeszłości. Zapraszamy do odkrycia kolejnego rozdziału śląskiego organmistrzostwa! Zapraszamy na szczególne spotkanie z rodziną Berschdorfów – do jej wewnątrzrodzinnego świata, relacji i przeżyć!
MICHAŁ ALICO, Rodzinna kolacja, Opole" Sindruk-DIMK 2021. ISBN 978-83-959719-6-9.
Opowiadanie Michała Alico przybliża czytelnikom postaci: Paula, Carla i Norberta Berschdorfów – nyskich budowniczych organów, prowadzących jeden z najwspanialszych warsztatów organmistrzowskich na Śląsku. Historia oparta na prawdziwych wydarzeniach opowiada o wartości rodziny oraz wspólnie podejmowanych działań i umiejętności dzielenia się swoją radością z innymi. Całość ubogacona została ciekawymi ilustracjami, prezentującymi architekturę Nysy.
PAWEŁ PASTERNAK, Tadeusz Rajkowski. Działalność organmistrzowska, Opole: Sindruk-DIMK 2021. ISBN 978-83-963377-3-3, ss. 296.
Praca dokumentuje działalność organmistrzowską Tadeusza Rajkowskiego (1917–2005) – organmistrza z Włocławka, ucznia i zięcia Stefana Truszczyńskiego, autora wynalazków i posiadacza patentów z dziedziny budownictwa organowego (wiatrownica membranowa, wiatrownica skrzyniowo-zasuwowa), pionera powrotu do budowy organów z trakturą mechaniczną w Polsce. Książka omawia historię i organizację firmy oraz przedstawia szczegółowy wykaz jej prac.
MICHAŁ SZOSTAK, The Organ as a Source of Inspiration: The Rebirth of a Giant (Paris – Vatican – Licheń) / Organy jako źródło inspiracji: odrodzenie giganta (Paryż – Watykan – Licheń), Opole: Sindruk-DIMK 2021. ISBN 978-83-959719-4-5, ss. 583.
Książka stanowi syntezę badań naukowych i artystycznych dotyczących roli instrumentu jako źródła inspiracji dla organisty w sztuce stylowej improwizacji oraz historycznie zorientowanej praktyce wykonawstwa organowej muzyki symfonicznej francuskiego kręgu kulturowego drugiej połowy XIX w. Powyższa optyka poszerzona została o zjawiska skupione wokół teorii „sytuacji estetycznej” (na gruncie fenomenologii R. Ingardena), dotyczy kwestii percepcji muzyki organowej. Rozważania ilustrowane są bogatym zbiorem fotografii.
Jest to pozycja dwujęzyczna (synoptyczna), stanowiąca wydanie albumowe z płytą CD.
PIOTR MATOGA, Antoni Sapalski (1822-1890). Życie i działalność organmistrzowska na terenie Krakowa, Opole: Sindruk-DIMK 2020. ISBN 978-83-955914-3-3, ss. 227.
Książka jest poświęcona w całości dorobkowi organmistrzowskiemu Antoniego Sapalskiego (1822‒1890) na terenie miasta Krakowa. Do czasu pojawienia się opisywanej publikacji, A. Sapalski był kojarzony przede wszystkim jako pierwszy polski teoretyk budownictwa organowego, który swoją wiedzę i praktykę organmistrzowską dopełnił wiekopomnym dziełem wydanym w 1880 r. pt. „Przewodnik dla organistów. Wskazówki jak organy w dobrym stanie utrzymywać, reparacye i strojenie ich samemu uskuteczniać itd. Pogląd teoretyczno-praktyczny dla dozorów kościelnych, proboszczów, budujących kościoły, jak niemniej miłośników muzyki kościelnej objaśniony trzydziestoma drzeworytami”. Publikacja ta była pierwszym tego typu dziełem napisanym w języku polskim. Oprócz tego A. Sapalski był także organmistrzem, a więc budowniczym i restauratorem organów. Jednak w powszechnej świadomości ta rzeczywistość schodziła na plan drugi. W tym kontekście wydana publikacja autorstwa P. Matogi stanowi niezwykłe novum, bo w pionierski sposób opisuje dorobek organmistrzowski A. Sapalskiego, choć w tym przypadku ogranicza się wyłącznie do królewskiego miasta Krakowa. Przez ten fakt autor omawianej publikacji wkłada swoją cegiełkę w dzieło polskiego organoznawstwa.
Na całość publikacji składa się pięć rozdziałów. Na końcu publikacji zamieszczony jest wykaz skrótów oraz bibliografia, a także bardzo przydatny indeks nazwisk. Rozdział pierwszy zawiera najpierw szkice historyczne odnoszące się do dziejów organmistrzostwa krakowskiego w XIX w., a więc w dobie działalności A. Sapalskiego. Oprócz tego w szkicach historycznych jest też opisana działalność organmistrzów działających w Krakowie w XIX w. Rozdział ten pokazuje zatem szerokie tło XIX-wiecznego organmistrzostwa krakowskiego na tle którego można będzie wyraźniej zobaczyć miarę dorobku Antoniego Sapalskiego. Drugi rozdział jest przedstawieniem osoby organmistrza w jego pełnej biografii obejmującej najpierw pochodzenie, potem proces jego edukacji, a wreszcie jego zainteresowanie organami i ogólną charakterystykę jego działalności organmistrzowskiej. Ważną częścią dorobku A. Sapalskiego jest jego wspomniane już dzieło „Przewodnik dla organistów”, które przeszło do historii jako pierwsze polskiego dzieło tego typu. Tej pracy jest poświęcony drugi punkt omawianego rozdziału. W trzecim rozdziale publikacji została opisana w szczegółach działalność Antoniego Sapalskiego na terenie miasta Krakowa. Autor opisuje najpierw 13 nowych instrumentów zbudowanych przez tego organmistrza, a potem także wymienia instrument, który przypisuje się A. Sapalskiemu. Autor krótko wspomina też o instrumencie niezidentyfikowanym, który jest wspominany w ofertach Sapalskiego. Następnie części autor wymienia instrumenty przy których pracował A. Sapalski. Dotyczyło to trzech form pracy: naprawy, remonty i przebudowy. W tym względzie autor wymienia 8 instrumentów. Wspomina także 2 prace, które były brane pod uwagę, ale nie zostały zrealizowane. W całościowym spojrzeniu na zawartość treściową rozdziału uwidacznia się jedna rzecz niezwykle istotna dla omawianej publikacji. Chodzi o fakt dogłębnego opracowania źródeł historycznych w odniesieniu do wszystkich opisanych w tym rozdziale organów z zastosowaniem precyzyjnie prowadzonego aparatu krytycznego. Jest to wyśmienity punkt wyjścia do dalszych badań historycznych i instrumentoznawczych. Rozdział czwarty jest rodzajem podsumowania w odniesieniu do ogólnej charakterystyki organów A. Sapalskiego. Autor bierze pod uwagę pięć współczynników. Najpierw omawia wielkość instrumentów wyrażoną w ilości głosów i sekcji, a także w zakresie klawiatur. Następnie autor omawia stosowane przez Sapalskiego rozwiązania techniczne, a następnie analizuje kwestie dyspozycji. Osobno autor omawia także istotne zagadnienie jakim są prospekty organów Sapalskiego, a na końcu omówione zostały bardzko krótko tabliczki firmowe jego zakładu, które choć rzadko były stosowane, ale jednak istnieją. Wszystkie omawiane współczynniki są bardzo cenne dla ukazania specyfiki organmistrzostwa reprezentowanego przez Sapalskiego na tle czasów i środowiska. Ostatni, piąty rozdział publikacji stanowi próbę stworzenia katalogu prac organmistrzowskich Antoniego Sapalskiego. Wprawdzie omawiana publikacja jest poświęcona wyłącznie instrumentom krakowskim, to jednak przy okazji opisywania instrumentarium krakowskiego, autor natknął się na informacje o innych instrumentach tego organmistrza zbudowanych w innych krajach, regionach i różnych innych miejscowościach, co przedstawił w tabeli zestawiającej podstawowe informacje, jak: rok podejmowanej pracy (w zestawieniu zostały ujęte prace od 1851 do 1885 r.), miejsce prowadzonych prac (miejscowość, wezwanie świątyni), rodzaj pracy organmistrzowskiej (budowa, remont, przebudowa), a także informacja o zachowaniu lub niezachowaniu instrumentu, albo też o jego translokacji.
W serii "Muzykologia Opolska * Studia i Materiały" ukazała się kolejna pozycja naukowa ks. prof. Grzegorza Poźniaka. Książka, pt. Firma organmistrzowska „Berschdorf” z Nysy. Działalność na Opolszczyźnie na podstawie zbiorów Archiwum Państwowego w Opolu, odtwarza nieznane dotąd dzieje warsztatu Berschdorf na podstawie gruntownej kwerendy archiwalnej, a także licznych badań i nawiązanych kontaktów. Niezwykłą wartość pracy stanowi ponadto prezentacja niepublikowanych dotąd dokumentów, a także zdjęć pochodzących ze zbiorów prywatnych rodziny Berschdorf. Gorąco zachęcamy do zapoznania się pozycją!
GRZEGORZ POŹNIAK. O organach z dziećmi i dla dzieci. Opole 2018: Wydawnictwo Sindruk, ISBN 978-83-61419-90-7, ss. 64.
Organy. Każdemu, kto słyszy to słowo, w uszach dźwięczy doniosłe brzmienie potężnego instrumentu, a przed oczami maluje się obraz pokaźnego prospektu, często kunsztownie i bogato zdobionego. Ale co tak naprawdę człowiek niespecjalizujący się w organoznawstwie o nim wie? Czy naprawdę musi pozostać owiany tajemnicą i niedostępny dla każdego? Organy służą przecież liturgii Kościoła od 1400 lat, podkreślając i uwznioślając swym dźwiękiem jej piękno. Wydobywana z nich muzyka stanowi integralną część świętych obrzędów, unosząc serca wiernych ku Najwyższemu. Warto więc podjąć działania w kierunku nieco bliższego poznania historii i działania największego z instrumentów, jakim są organy piszczałkowe, skryte najczęściej na chórach muzycznych kościołów, często noszące znamię cennego zabytku i będące niemym świadkiem wielu uroczystych wydarzeń.
ANDRZEJ PRASAŁ, Działalność organmistrzowska firmy Lux z Lądka-Zdroju. Seria: Opoliensis Musica Ecclesiastica, nr 2. Opole: Diecezjalny Instytut Muzyki Kościelnej i Zakład Poligraficzny Sindruk 2018, ISBN 978-83-61419-91-4, ss. 256.
Choć w ostatnim czasie polska myśl muzykologiczno-historyczna coraz częściej koncentruje się wokół tematyki organowej, a historia budownictwa organowego, szczególnie na Śląsku, będącym na przestrzeni wieków niejako kolebką rozwijających się zakładów organmistrzowskich, została w dużym stopniu przebadana i usystematyzowana, to wciąż jednak znajduje się w jej pejzażu wiele „białych plam”. Niezbędne jest więc sukcesywne podejmowanie działań w kierunku stworzenia kompleksowego obrazu historii organów na Śląsku, co stanowi ogromne wyzwanie dla muzykologów, organologów, organistów i historyków.
Folia Organologica is a reviewed, international annual journal, concerned with pipe organs and organ music. It is a continuation of a non-periodical editorial series Silesian organs, initiated in 2007 by the Department of Musicology of the University of Opole and the Diocesan Institute of Church Music in Opole, which resulted in five volumes of studies on that subject.
International yearbook of organ and organ music ul. Grunwaldzka 7, PL-45-054 Opole +48 77 44 11 509 office@foliaorganologica.com Mo-Fr: 10.00 - 18.00
