PIOTR MATOGA. Antoni Sapalski (1822-1890). Życie i działalność organmistrzowska na terenie Krakowa

PIOTR MATOGA, Antoni Sapalski (1822-1890). Życie i działalność organmistrzowska na terenie Krakowa, Opole: Sindruk-DIMK 2020. ISBN 978-83-955914-3-3, ss. 227.

Książka jest poświęcona w całości dorobkowi organmistrzowskiemu Antoniego Sapalskiego (1822‒1890) na terenie miasta Krakowa. Do czasu pojawienia się opisywanej publikacji, A. Sapalski był kojarzony przede wszystkim jako pierwszy polski teoretyk budownictwa organowego, który swoją wiedzę i praktykę organmistrzowską dopełnił wiekopomnym dziełem wydanym w 1880 r. pt. „Przewodnik dla organistów. Wskazówki jak organy w dobrym stanie utrzymywać, reparacye i strojenie ich samemu uskuteczniać itd. Pogląd teoretyczno-praktyczny dla dozorów kościelnych, proboszczów, budujących kościoły, jak niemniej miłośników muzyki kościelnej objaśniony trzydziestoma drzeworytami”. Publikacja ta była pierwszym tego typu dziełem napisanym w języku polskim. Oprócz tego A. Sapalski był także organmistrzem, a więc budowniczym i restauratorem organów. Jednak w powszechnej świadomości ta rzeczywistość schodziła na plan drugi. W tym kontekście wydana publikacja autorstwa P. Matogi stanowi niezwykłe novum, bo w pionierski sposób opisuje dorobek organmistrzowski A. Sapalskiego, choć w tym przypadku ogranicza się wyłącznie do królewskiego miasta Krakowa. Przez ten fakt autor omawianej publikacji wkłada swoją cegiełkę w dzieło polskiego organoznawstwa.

Na całość publikacji składa się pięć rozdziałów. Na końcu publikacji zamieszczony jest wykaz skrótów oraz bibliografia, a także bardzo przydatny indeks nazwisk. Rozdział pierwszy zawiera najpierw szkice historyczne odnoszące się do dziejów organmistrzostwa krakowskiego w XIX w., a więc w dobie działalności A. Sapalskiego. Oprócz tego w szkicach historycznych jest też opisana działalność organmistrzów działających w Krakowie w XIX w. Rozdział ten pokazuje zatem szerokie tło XIX-wiecznego organmistrzostwa krakowskiego na tle którego można będzie wyraźniej zobaczyć miarę dorobku Antoniego Sapalskiego. Drugi rozdział jest przedstawieniem osoby organmistrza w jego pełnej biografii obejmującej najpierw pochodzenie, potem proces jego edukacji, a wreszcie jego zainteresowanie organami i ogólną charakterystykę jego działalności organmistrzowskiej. Ważną częścią dorobku A. Sapalskiego jest jego wspomniane już dzieło „Przewodnik dla organistów”, które przeszło do historii jako pierwsze polskiego dzieło tego typu. Tej pracy jest poświęcony drugi punkt omawianego rozdziału. W trzecim rozdziale publikacji została opisana w szczegółach działalność Antoniego Sapalskiego na terenie miasta Krakowa. Autor opisuje najpierw 13 nowych instrumentów zbudowanych przez tego organmistrza, a potem także wymienia instrument, który przypisuje się A. Sapalskiemu. Autor krótko wspomina też o instrumencie niezidentyfikowanym, który jest wspominany w ofertach Sapalskiego. Następnie części autor wymienia instrumenty przy których pracował A. Sapalski. Dotyczyło to trzech form pracy: naprawy, remonty i przebudowy. W tym względzie autor wymienia 8 instrumentów. Wspomina także 2 prace, które były brane pod uwagę, ale nie zostały zrealizowane. W całościowym spojrzeniu na zawartość treściową rozdziału uwidacznia się jedna rzecz niezwykle istotna dla omawianej publikacji. Chodzi o fakt dogłębnego opracowania źródeł historycznych w odniesieniu do wszystkich opisanych w tym rozdziale organów z zastosowaniem precyzyjnie prowadzonego aparatu krytycznego. Jest to wyśmienity punkt wyjścia do dalszych badań historycznych i instrumentoznawczych. Rozdział czwarty jest rodzajem podsumowania w odniesieniu do ogólnej charakterystyki organów A. Sapalskiego. Autor bierze pod uwagę pięć współczynników. Najpierw omawia wielkość instrumentów wyrażoną w ilości głosów i sekcji, a także w zakresie klawiatur. Następnie autor omawia stosowane przez Sapalskiego rozwiązania techniczne, a następnie analizuje kwestie dyspozycji. Osobno autor omawia także istotne zagadnienie jakim są prospekty organów Sapalskiego, a na końcu omówione zostały bardzko krótko tabliczki firmowe jego zakładu, które choć rzadko były stosowane, ale jednak istnieją. Wszystkie omawiane współczynniki są bardzo cenne dla ukazania specyfiki organmistrzostwa reprezentowanego przez Sapalskiego na tle czasów i środowiska. Ostatni, piąty rozdział publikacji stanowi próbę stworzenia katalogu prac organmistrzowskich Antoniego Sapalskiego. Wprawdzie omawiana publikacja jest poświęcona wyłącznie instrumentom krakowskim, to jednak przy okazji opisywania instrumentarium krakowskiego, autor natknął się na informacje o innych instrumentach tego organmistrza zbudowanych w innych krajach, regionach i różnych innych miejscowościach, co przedstawił w tabeli zestawiającej podstawowe informacje, jak: rok podejmowanej pracy (w zestawieniu zostały ujęte prace od 1851 do 1885 r.), miejsce prowadzonych prac (miejscowość, wezwanie świątyni), rodzaj pracy organmistrzowskiej (budowa, remont, przebudowa), a także informacja o zachowaniu lub niezachowaniu instrumentu, albo też o jego translokacji.

ks. Franciszek Koenig