ANDRZEJ PRASAŁ. Działalność organmistrzowska firmy Lux z Lądka-Zdroju
ANDRZEJ PRASAŁ, Działalność organmistrzowska firmy Lux z Lądka-Zdroju. Seria: Opoliensis Musica Ecclesiastica, nr 2. Opole: Diecezjalny Instytut Muzyki Kościelnej i Zakład Poligraficzny Sindruk 2018, ISBN 978-83-61419-91-4, ss. 256.
Choć w ostatnim czasie polska myśl muzykologiczno-historyczna coraz częściej koncentruje się wokół tematyki organowej, a historia budownictwa organowego, szczególnie na Śląsku, będącym na przestrzeni wieków niejako kolebką rozwijających się zakładów organmistrzowskich, została w dużym stopniu przebadana i usystematyzowana, to wciąż jednak znajduje się w jej pejzażu wiele „białych plam”. Niezbędne jest więc sukcesywne podejmowanie działań w kierunku stworzenia kompleksowego obrazu historii organów na Śląsku, co stanowi ogromne wyzwanie dla muzykologów, organologów, organistów i historyków.
Takiego zadania podjął się dr Andrzej Prasał – organolog, wykładowca Uniwersytetu Opolskiego i pracownik Pracowni Badań Naukowych Diecezjalnego Instytutu Muzyki Kościelnej w Opolu. Jego książka, pt. Działalność organmistrzowska firmy Lux z Lądka-Zdroju, stanowi drugą pozycję z serii „Opoliensis Musica Ecclesiastica” ukazującej się pod redakcją ks. dra hab. Grzegorza Poźniaka, prof. UO, przy współpracy Diecezjalnego Instytutu Muzyki Kościelnej w Opolu i Zakładu Poligraficznego Sindruk.
Omawiana książka stanowi rezultat żmudnej, a zarazem kompetentnej i efektywnej pracy autora podczas prowadzenia badań i gromadzenia niezbędnych materiałów. Na podstawie zachowanych archiwaliów kościelnych i państwowych, notatek prasowych, dostępnych publikacji oraz własnych oględzin zachowanych instrumentów udało mu się stworzyć kompletną monografię dotyczącą działalności firmy organmistrzowskiej Josepha i Franza Luxów z Lądka-Zdroju. To pozycja tym bardziej pożądana, gdyż odkrywa nieopracowane dotąd fakty na temat życia, działalności oraz sztuki organmistrzowskiej dwugeneracyjnego, rodzinnego warsztatu, w którego dorobku znajduje się 81 instrumentów. Uzupełnia tym samym „poczet śląskich organmistrzów” o kolejne postaci, a także wzbogaca pejzaż śląskiego dziedzictwa kulturowego i religijnego o następne opusy instrumentów.
Publikacja podzielona jest na trzy zasadnicze rozdziały, których integralną część stanowi bogata dokumentacja fotograficzna. Poprzedzone zostały one natomiast Wprowadzeniem ks. dra hab. Grzegorza Poźniaka, prof. UO, dyrektora Diecezjalnego Instytutu Muzyki Kościelnej w Opolu. Całość wieńczą aneksy, zawierające przykładowe kosztorysy budowy i remontów organów.
Pierwszy rozdział (s. 15–46), zatytułowany Szkice historyczne, ma charakter wprowadzająco-biograficzny. Przybliża dzieje budownictwa organowego na ziemi kłodzkiej z uwzględnieniem jej najważniejszego ośrodka, jakim był Lądek-Zdrój, by na tym tle zarysować w dalszej kolejności historię rodziny Luxów oraz początki i rozwój jej warsztatu organmistrzowskiego. Ukazuje specyfikę, obszar i zakres działalności zakładu, uwzględniając jednocześnie lokalne uwarunkowania.
Tematyka rozdziału drugiego (s. 47–172) skupia się wokół konkretnych instrumentów składających się na dorobek 64-letniej działalności firmy Lux. Prezentacja poszczególnych organów usystematyzowana jest według chronologicznej kolejności ich powstania. Najpierw autor omawia więc 18 instrumentów Josepha Luxa. Następnie sukcesywnie dokonuje przeglądu 28 organów skonstruowanych przez jego syna, Franza. Prezentowane przykłady uwzględniają kontekst budowy poszczególnych egzemplarzy niniejszego instrumentarium oraz opisują ich dyspozycje. Każdy z nich opatrzony jest ponadto odpowiednimi fotografiami. W dalszej części autor przedkłada natomiast propozycję katalogu, który obejmuje 60 instrumentów zbudowanych przez rodzinny zakład organmistrzowski Lux.
Rozdział trzeci (s. 173–207) stanowi charakterystykę stylu organmistrzowskiego. Przybliża specyfikę instrumentów Josepha i Franza Luxów, analizując kształty prospektów organowych, ich przybliżone dyspozycje oraz podobne rozwiązania techniczne, na które składają się: organizacja wnętrza szafy organowej, kontuar, traktura, wiatrownice czy miechy. Eksponuje tym samym cechy charakterystyczne dla lądeckiego organmistrzostwa.
Omawiana publikacja stanowi monograficzne ujęcie warsztatu organmistrzowskiego firmy Lux z Lądka-Zdroju. Niewątpliwie wnosi cenny wkład w polską literaturę przedmiotu, wpisując się w szeroki kontekst badań organoznawczych na Śląsku. To kolejny krok na drodze odsłaniania nieznanych dotąd śladów działalności organmistrzowskiej na śląskiej ziemi, „wskrzeszania” zapomnianych postaci i odkrywania unikatowych instrumentów. Dzięki tego typu opracowaniom możliwe stanie się w przyszłości wypełnienie pustych stronic historii śląskiego budownictwa organowego oraz jej kompletne usystematyzowanie i przedstawienie.
Ewelina Szendzielorz